Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 17 (419) z dnia 1.09.2016

Rozliczenie czasu pracy i dyżuru kierowcy wykonującego przewozy w załodze

Zatrudniamy kierowców w międzynarodowym transporcie towarowym przy przewozach układanych dla dwuosobowych załóg. Jak prawidłowo rozliczyć czas pracy i czas dyżuru, jeśli z uwagi na zmiany następujące za kierownicą pojazdu, każdy z kierowców spędza na fotelu pasażera zbliżoną liczbę godzin do czasu efektywnie przepracowanego? Czy planowanie kierowcom pracy w ramach 30-godzinnych okresów nie narusza rodzimej definicji doby pracowniczej? Jaki system czasu pracy wybrać w przypadku kierowców realizujących wyłącznie przewozy w załodze i jaki wpływ ta decyzja wywrze na rozliczanie nadgodzin?

1. Przewozy w załodze

Przewóz w załodze oznacza sytuację, w której w trakcie każdego okresu prowadzenia pojazdu przypadającego pomiędzy dwoma kolejnymi odpoczynkami dziennymi lub odpoczynkiem dziennym a tygodniowym, w pojeździe przebywa co najmniej dwóch kierowców w celu jego prowadzenia - art. 4 lit. o rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych... (Dz. U. UE L 06.102.1 ze zm.), dalej rozporządzenia WE nr 561/2006. Wyjątek dotyczy pierwszej godziny obsady kilkuosobowej, w której obecność drugiego kierowcy jest fakultatywna.

Wykonywanie przewozów w załodze ma podstawowe znaczenie dla planowania i rozliczania czasu pracy kierowców, gdyż uzasadnia zastosowanie odstępstwa i planowanie pracownikowi pracy w ramach 30-godzinnych okresów, z czego co najmniej 9 godzin musi być przeznaczone na nieprzerwany okres odpoczynku (art. 8 ust. 5 rozporządzenia WE nr 561/2006).

Pracodawca, którego siedziba położona jest na Mazowszu wysłał jako załogę dwóch kierowców, polecając im zadanie polegające na dostarczeniu kontenera świeżych owoców i warzyw do klienta w Wielkiej Brytanii. Możliwość zaplanowania pracownikom aktywności na 21 godzin, z obejmującego 30 godzin okresu powoduje, że każdy będzie mógł prowadzić pojazd przez dokładnie 10 godzin, czyli zgodnie z maksymalnym dopuszczonym okresem dziennego prowadzenia pojazdu:

• 4,5 godziny prowadzi I kierowca,
   
• 4,5 godziny prowadzi II kierowca, I kierowca ma przerwę,
   
• 4,5 godziny prowadzi I kierowca, II kierowca ma przerwę,
   
• 4,5 godziny prowadzi II kierowca, I kierowca ma przerwę,
   
• 1 godzinę prowadzi I kierowca, II kierowca ma przerwę,
   
• 1 godzinę prowadzi II kierowca, I kierowca ma przerwę.

Łącznie czynności wykonywane przez obydwu kierowców obejmują 20 z 21 godzin, po których muszą zacząć wykorzystywanie odpoczynku dziennego. Przy zmianach kierowców w przewozach w załodze, przy okazji których robią krótkie przerwy na potrzeby higieniczne, należy pilnować, aby łączny czas tych przerw nie przekroczył godziny, a kierowcy skorzystali w każdym 30-godzinnym okresie z gwarantowanego 9-godzinnego odpoczynku dziennego.

Zwracamy uwagę! Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.), dalej ustawy, jej przepisy nie naruszają postanowień rozporządzenia WE nr 561/2006 ani Umowy Europejskiej sporządzonej w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. dotyczącej pracy załóg pojazdów... (AETR) (Dz. U. z 1999 r. nr 94, poz. 1086). Zaplanowanie przewozu w załodze uzasadnia więc odstępstwo od art. 14 ust. 1 ustawy, przewidującego prawo kierowców do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie, czyli w ramach 24 godzin liczonych od momentu zaplanowanego rozpoczęcia pracy.

2. Czas pracy a czas dyżuru

Rozkład pracy kierowców wykonujących przewóz drogowy w załodze wskazuje, że okresy przeznaczone na aktywności wliczane do czasu pracy przeplatają się z przerwami, podczas których pracownik pozostaje na fotelu pasażera w gotowości do podjęcia pracy, gdy nadejdzie jego zmiana. Z uwagi na normę art. 9 ust. 3 ustawy, Państwowa Inspekcja Pracy uznawała, że wszystkie okresy nieprzeznaczone na prowadzenie pojazdu, występujące przy przewozach w załodze, należy zaliczać do czasu dyżuru, co znacznie podnosiło koszty pracy. Ta interpretacja uległa zmianie za sprawą wyroku Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2012 r. (sygn. akt II PK 116/11, OSNP 2012/23-24/285), w którym uznano, że do czasu pracy kierowcy można wliczyć godziny dyżuru w załodze, jeśli przypadają na normalne godziny pracy pracownika. Przypominamy, że o normalnych godzinach pracy pracownika decyduje jego rozkład pracy, który jednak nie musi być układany m.in. przy przewozach rzeczy lub okazjonalnych przewozach osób, co może utrudniać rozliczenia.

3. System czasu pracy

W firmach, które stosują wobec kierowców system podstawowy dobowy wymiar czasu pracy jest równy 8-godzinnej normie. Do czasu pracy można zatem wliczyć godziny dyżuru w załodze, które występują w ramach pierwszych 8 godzin od rozpoczęcia pracy. Wybierając podstawowy system czasu pracy, pracodawca zyskuje możliwość uzupełnienia czasu pracy kierowcy do 8-godzinnej normy w każdej dobie dyżurami. W pozostałym zakresie dyżur ten będzie wymagał rekompensaty na ogólnych zasadach, czyli wypłatą wynagrodzenia określonego w wewnętrznych przepisach płacowych pracodawcy, nie niższego niż 50% stawki godzinowej z wynagrodzenia zasadniczego kierowcy.

W firmach stosujących wobec pracowników równoważny czas pracy, gdy pracodawca nie układa pracownikom rozkładów, rozstrzygnięcie o normalnych godzinach pracy w danej dobie będzie utrudnione. Ma to również negatywne konsekwencje w sferze kosztów pracy, gdyż wobec braku harmonogramów nadgodziny dobowe powstają po przekroczeniu 12 godzin pracy w dobie. To powoduje, że większość pracy ponad wymiar będzie stanowić przekroczenie normy tygodniowej, a przez to generować wyższe dodatki. Pomimo braku obowiązku warto więc układać rozkłady (okres jaki obejmują one w praktyce ustala dowolnie pracodawca).

Niewielka firma transportowa zatrudnia w równoważnym czasie pracy 2 kierowców, planując im przewozy krajowe i międzynarodowe w miarę napływających zleceń. Pracodawca przyjął zasadę planowania kierowcom harmonogramów jedynie na najbliższe zadanie przewozowe i przekazywanie ich do ich wiadomości do końca dniówki roboczej poprzedzającej dany wyjazd. Takie działanie jest prawidłowe, gdyż z uwagi na brak obowiązku układania kierowcom rozkładów, pracodawca ma swobodę w określaniu zasad ich stosowania. Niewątpliwą zaletą dla firmy jest przy tym możliwość wykazania normalnych godzin pracy w danej dobie, co pozwoli uzupełnić czas pracy kierowców dyżurami występującymi w załodze. Z drugiej strony w przypadku dużej liczby zleceń, pracodawca może wykazać większą liczbę "tańszych" nadgodzin dobowych, a świadomość stopnia realizacji wymiaru czasu pracy pozwoli lepiej zarządzać pulą godzin pracy z okresu rozliczeniowego.

4. Rozliczenie czasu pracy

Podstawowym zadaniem pracodawcy zatrudniającego kierowców w załodze jest prawidłowe planowanie ich pracy tak, by w miarę możliwości rozplanować w harmonogramach nominalny czas pracy, obliczony dla okresu rozliczeniowego. W przypadku przewozów w załodze planowe przekroczenie wymiaru czasu pracy jest mało prawdopodobne, z uwagi na liczbę godzin dyżuru pełnionego przez każdego z kierowców. Jednak do rozliczenia czasu pracy kierowcy zatrudnionego w systemie równoważnym niezbędny jest jego rozkład pracy, stanowiący zazwyczaj sumę krótkich harmonogramów układanych dla poszczególnych zadań przewozowych.

Kierowca jest zatrudniony w systemie równoważnym, w miesięcznych okresach rozliczeniowych, za wynagrodzeniem określonym w stałej miesięcznej wysokości 2.000 zł. W czerwcu 2016 r. pracował zgodnie z następującym rozkładem:

Pracodawca zaplanował mu 176 godzin pracy, czyli wartość zgodną z wymiarem, niemniej pracownik był w stanie wypracować 140 godzin. Jednocześnie pełnił aż 124 godziny dyżuru w załodze.

Wykładnia zaprezentowana przez Sąd Najwyższy pozwala na zaliczenie do czasu pracy dyżurów przypadających na normalne godziny pracy kierowcy. To zaś oznacza, że z 7 godzin dyżuru 1 czerwca (środa) 4 zostaną wliczone do czasu pracy, a wynagrodzenie w wysokości 50% stawki godzinowej należy się kierowcy tylko za pozostałe 3 godziny. Zastosowanie tej reguły do kolejnych dni pracy z okresu rozliczeniowego pozwala ograniczyć liczbę godzin dyżuru, za który kierowcy należy się odrębne wynagrodzenie, do 88 godzin. Ze 124 godzin dyżuru 36 godzin zostało bowiem zaliczonych do czasu pracy, uzupełniając niedopracowanie wymiaru.

W efekcie roszczenia kierowcy z tytułu pełnionych dyżurów ulegają ograniczeniu do 499,84 zł (2.000 zł : 176 godz. = 11,36 zł; 11,36 zł x 50% = 5,68 zł; 5,68 zł x 88 godz. = 499,84 zł), czyli o ponad 29%.