System czasu pracy i przerwy w pracy kierowcy samochodu służbowego

Prezes zarządu firmy korzysta z samochodu służbowego, który prowadzi pracownik zatrudniony na stanowisku kierowcy. Czas pracy kierowcy jest zróżnicowany i często przerywany. W jakim systemie czasu pracy najlepiej zatrudnić tego pracownika?

Zatrudnienie na stanowisku kierowcy samochodu osobowego ogranicza wybór dopuszczalnych systemów czasu pracy przewidzianych w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.), dalej ustawie. Zastosowanie mogą znaleźć jedynie systemy:

• podstawowy,
   
• równoważny,
   
• przerywany.

Wobec takiego kierowcy należy zrezygnować z systemu zadaniowego, gdyż trudno będzie przydzielić mu konkretne i wymierne zadania (art. 17 ustawy). Z kolei konieczność ustalania rozkładów czasu pracy na co najmniej miesięczne okresy wyklucza w praktyce możliwość korzystania z systemu mieszanego (art. 19 ustawy).

Z trzech wymienionych systemów najczęściej stosowany jest podstawowy czas pracy z art. 11 ustawy. W jego ramach praca kierowcy musi być planowana na 8-godzinne dniówki, a więc może on generować nadgodziny. Jeśli rozkład pracy kierowcy pokrywa się z godzinami pracy zakładu, dowożąc prezesa do firmy i odwożąc do domu po zakończonej pracy kierowca będzie regularnie przekraczał dobową normę czasu pracy. Poza dodatkowymi kosztami rodzi to po stronie pracodawcy ryzyko popełnienia wykroczenia przeciwko przepisom o czasie pracy. Wobec regularności nadgodzin wyłącznym powodem ich powstawania jest bowiem nieprawidłowa organizacja pracy kierowcy, a nie szczególne potrzeby pracodawcy.

Korzystniejszym rozwiązaniem w przypadku takich kierowców jest system równoważny (art. 15 ustawy). Pozwala on zaplanować wydłużenie czasu pracy w dobie do 12 godzin rekompensowane dodatkowymi dniami wolnymi lub skróconym wymiarem godzin w innych dobach.

Powyższe wynika z art. 4 pkt 7, 9, 10 i 11 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2013 r. poz. 1414 z późn. zm.).

Wobec braku harmonogramów pracodawca nie ma jednak kontroli nad stopniem wykonania wymiaru obliczonego dla okresu rozliczeniowego. Jeśli dojdzie do jego przekroczenia, przy jednoczesnym wykonywaniu pracy w wymiarze do 12 godzin na dobę, wszystkie nadgodziny będą miały charakter przekroczeń średniotygodniowych, za które pracownik nabywa prawo do 100% dodatków do normalnego wynagrodzenia. Z kolei układanie rozkładów może okazać się kłopotliwe.

W przedstawionych okolicznościach warto więc rozważyć wprowadzenie trzeciego z wymienionych systemów, czyli wynikającego z art. 16 ustawy, przerywanego czasu pracy. Wymaga to zaplanowania dla kierowcy w każdym dniu pracy przerwy, podczas której będzie swobodnie dysponował swoim czasem. Poza tym system ten nie różni się od podstawowego, gdyż wymaga planowania 8-godzinnych dniówek oraz zachowania przeciętnie 40 godzin pracy w przeciętnie pięciodniowych tygodniach pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Możliwość wyłączenia z czasu pracy kierowcy w każdej dobie przerwy, trwającej nie dłużej niż 5 godzin, pozwala oszczędzić na wynagrodzeniu i dodatkach za przekroczenia normy dobowej, występujących w ramach systemu podstawowego. Za czas przerwy pracownik zachowuje prawo do połowy wynagrodzenia za dyżur pełniony poza domem kierowcy. Oznacza to, że za każdą godzinę przerwy ma on roszczenie o wynagrodzenie w wysokości 50% stawki godzinowej z wynagrodzenia wynikającego z jego osobistego zaszeregowania.

Firma zatrudnia kierowcę prezesa zarządu spółki z o.o., który zgodnie z rozkładem powinien pracować od 8⁰⁰ do 16⁰⁰, ale faktycznie rozpoczyna pracę o 6³⁰ i kończy o 17³⁰, bowiem w tych godzinach przewozi prezesa do pracy i do domu. Mimo że przez większą część dnia kierowca pozostaje tylko w gotowości do pracy, regularnie przekracza normę dobową o 3 godziny. Kierowca otrzymuje jedynie stałe wynagrodzenie miesięczne w kwocie 1.900 zł.

Za październik br. miał on roszczenie o wypłatę, obok normalnego wynagrodzenia, dodatku za 69 nadgodzin. Za nadgodzinę otrzyma tytułem:

• normalnego wynagrodzenia: 10,33 zł (1.900 zł : 184 godz.),
   
• dodatku w wysokości 100% stawki godzinowej: 10,33 zł albo
   
• dodatku w wysokości 50% stawki godzinowej: 5,17 zł (10,33 zł x 50%).

Przyjmujemy założenia z poprzedniego przykładu, z tym że pracodawca wprowadził dla kierowcy system przerywany planując mu pracę od 6³⁰ do 10³⁰, po czym następują 3 godziny przerwy, podczas której może on swobodnie dysponować czasem, a następnie praca jest wykonywania od 13³⁰ do 17³⁰. Dzięki przerwie eliminuje przekroczenia norm czasu pracy.

Za październik br. pracownikowi przysługiwało, obok wynagrodzenia zasadniczego, wynagrodzenie za czas dyżuru w wysokości 50% stawki godzinowej z wynagrodzenia zasadniczego za 69 godzin przerwy.

Z porównania obydwu przykładów wynika, że zastosowanie wobec pracownika przerywanego czasu pracy daje pracodawcy znaczne oszczędności. W drugim przypadku kierowca otrzyma mniejsze wynagrodzenie (przynajmniej o równowartość normalnego wynagrodzenia za każdą godzinę ponadnormatywną).

Niezależnie od stosowanego systemu kierowca prezesa nie nabywa prawa do przerw w czasie pracy, gdyż uprawnienie zostało wyłączone w art. 22 ustawy. Tym bardziej nie ma on roszczenia o udzielanie przerw w prowadzeniu pojazdu, skoro jest on wyłączony spod stosowania przepisów rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych... (Dz. U. UE L 06.102.1). Ma on prawo jedynie do 15-minutowej przerwy śniadaniowej, wliczanej do jego czasu pracy w dobach, w których jest on co najmniej równy 6 godzinom.