Czas pracy i dyżuru kierowcy wykonującego przewóz w załodze

Czy kierowcy wykonującemu przewozy w załodze dwuosobowej można zaliczyć do czasu pracy część dyżurów, podczas których pojazdem kieruje jego zmiennik, w zakresie uzupełniającym czas pracy do pełnego wymiaru? Czy w tym celu konieczna jest zmiana obowiązującego u pracodawcy regulaminu wynagradzania? W jaki sposób obliczyć wynagrodzenie urlopowe kierowcy, który obok stałej płacy zasadniczej i zmniejszanej w wyjątkowych przypadkach premii regulaminowej, otrzymuje ryczałty za nadgodziny, dyżury i pracę w porze nocnej?

Praca w załodze różni się w istotnych elementach od zadań realizowanych przez kierowców w obsadzie jednoosobowej. Podstawową różnicą jest to, że praca w tym trybie pozwala wydłużyć łączny czas jazdy, skoro podczas przerwy jednego z kierowców prowadzeniem pojazdu może zająć się jego zmiennik. Taki charakter pracy powoduje, że u kierowców wykonujących przewozy w załodze wystąpią dodatkowe okresy, które nie są przeznaczone na kierowanie pojazdem i zgodnie z art. 9 ust. 3 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (Dz. U. z 2012 r. poz. 1155 ze zm.), dalej ustawy, są zaliczane do czasu dyżuru. Okresy te zostały przez ustawodawcę potraktowane tak jak przerwy przeznaczone na odpoczynek, przysługujące w oparciu o art. 13 ustawy. Kierowcy mają w zamian prawo do wynagrodzenia określonego w regulaminie wynagradzania, nie niższego niż 50% wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania kierowcy, czyli co najmniej do połowy stawki godzinowej obliczonej z wynagrodzenia zasadniczego pracownika.

Literalna wykładnia prezentowanych przepisów wskazuje, że pracodawcy mają obowiązek wypłacania za wszystkie godziny dyżuru (pełnionego podczas kierowania pojazdem przez zmiennika) wynagrodzenia ustalonego zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy. Jest to jednak nie do pogodzenia z charakterem pracy kierowców realizujących przewozy stale w załogach. Z uwagi na dużą liczbę pełnionych dyżurów, bliską liczbie godzin przepracowanych za kierownicą, kierowcy regularnie wykonujący takie przewozy nie dopracowują wymiaru czasu pracy, przy jednoczesnej znaczącej liczbie dyżurów. Przyjęcie, w oparciu o art. 7 pkt 1 ustawy, że czas tego dyżuru nie podlega wliczeniu do czasu pracy, skutkowało konsekwencjami płacowymi, gdyż kierowca musiał otrzymać minimum 50% stawki godzinowej z wynagrodzenia zasadniczego za każdą godzinę dyżuru, a jednocześnie obowiązkiem pracodawcy było wyrównanie jego wynagrodzenia za godziny brakujące do wymiaru wskutek pełnionych dyżurów. W efekcie kierowca dyżurujący jako pasażer był wynagradzany lepiej niż jego zmiennik prowadzący pojazd, gdyż za każdą godzinę dyżuru obok wynagrodzenia nie niższego niż połowa stawki godzinowej z wynagrodzenia zasadniczego otrzymywał wyrównanie do płacy zasadniczej.

Praktykę tę zakwestionował Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 2012 r. (sygn. akt II PK 116/11, OSNP 2012/23-24/285).

W uzasadnieniu Sąd zwrócił uwagę na odmienności występujące między definicją czasu pracy z Kodeksu pracy i ustawy o czasie pracy kierowców. Stwierdził ponadto, że z łącznej analizy art. 9 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy można wywieść wniosek, że okresy pozostawania w gotowości przypadające poza normalnymi godzinami pracy zalicza się do czasu dyżuru, z kolei te przypadające na normalne godziny pracy wlicza się do czasu pracy. Potwierdzeniem słuszności tej tezy jest art. 10 ust. 3 ustawy, nakazujący zaliczenie do czasu pracy kierowcy zatrudnionego w zadaniowym czasie pracy okresów pozostawania w dyspozycji, jeśli nie wypracował on w danej dniówce 8 godzin. W tym kontekście jedynie dyspozycje wykraczające poza 8-godzinną normę podlegają zaliczeniu do czasu dyżuru. W efekcie Sąd Najwyższy uznał, że okresy dyspozycji są bliższe kodeksowej definicji przestoju niż dyżuru, co przemawia za zaliczaniem ich do czasu pracy w zakresie, w jakim uzupełniają normę lub zaplanowany w danym dniu przedłużony dobowy wymiar czasu pracy. Przemawia za tym charakter okresów, w których pracownik nie prowadzi pojazdu przy przewozach w załodze. Różnią się one od dyżurów (np. typowych przerw) tym, że choć kierowca nie pozostaje w zasadzie w gotowości do pracy, nie ma również pełnej swobody, gdyż musi zachować zdolność do wykonywania pracy i nie może swobodnie decydować o miejscu pobytu.

Zwracamy uwagę! Zaliczanie dyżurów występujących w załodze do czasu pracy w zakresie, w jakim przypadają one na normalne godziny pracy kierowcy, nie wymaga zmiany regulaminu wynagradzania. Nawet, jeśli pracodawca przepisał do niego treść art. 9 ust. 6 ustawy, wykładnia tej regulacji zaprezentowana przez Sąd Najwyższy powoduje, że kluczowego znaczenia nabiera to, czy dla kierowców tworzy się rozkłady pracy, pozwalające rozstrzygnąć, które dyżury przypadają na normalne godziny pracy danego kierowcy. Jeśli realizują oni przewozy towarowe lub okazjonalny przewóz osób, układanie rozkładów dla kierowców nie jest konieczne, więc mogą one obejmować krótszy okres niż 2 tygodnie czy miesiąc, np. jedno zadanie przewozowe lub najbliższych kilka dni. Dzięki ich tworzeniu i archiwizowaniu pracodawca będzie jednak mógł wykazać zasadność zaliczenia określonej liczby dyżurów do czasu pracy.

Kierowca zatrudniony w podwójnej obsadzie nie wypracowuje pełnego wymiaru czasu pracy z uwagi na pełnienie dyżurów, podczas których pojazdem kieruje jego zmiennik. Samo to nie uzasadnia zmiany czasu dyżuru na czas pracy w zakresie, w jakim uzupełnia to pełen miesięczny wymiar czasu pracy. Zaliczenie czasu dyżuru do czasu pracy jest możliwe w zakresie, w jakim przypada on na normalne godziny pracy wynikające z obowiązującego kierowcę rozkładu. W zależności od przyjętego systemu do czasu pracy można więc zaliczyć dyżury występujące w ramach zaplanowanego skróconego wymiaru dobowego, 8-godzinnej normy lub wymiaru przedłużonego do maksymalnie 12 godzin. Ustalanie dla kierowców rozkładów, z których będą wynikały dni pracy i planowane na poszczególne dni godziny pracy, pozwoli na ograniczenie liczby dyżurów, za które kierowca nabędzie prawo do dodatków, gdyż tak będzie rozliczać jedynie dyżury przypadające poza normalnymi godzinami pracy. Przedstawiona metoda rozliczania dyżurów nie wymaga przy tym zmiany regulaminu wynagradzania, gdyż została potwierdzona w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

Odpowiadając na ostatnie z pytań, wyjaśniamy, że wynagrodzenie za urlop wypoczynkowy kierowcy oblicza się według zasad wynikających z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (Dz. U. nr 2, poz. 14 z późn. zm.), dalej rozporządzenia urlopowego. Załóżmy, że kierowca otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze i premię regulaminową oraz ryczałty za nadgodziny, dyżury i pracę w porze nocnej i wszystkie te składniki mają charakter stały. Poza wyjątkowymi sytuacjami - są one wypłacane w stałej wysokości za okresy miesięczne. To zaś oznacza, że zarówno wynagrodzenie zasadnicze, jak i pozostałe składniki należy uwzględnić w wynagrodzeniu urlopowym w wysokości należnej kierowcy w miesiącu korzystania z urlopu. Wspomnieć przy tym należy, że ustawodawca nie przewidział zastępowania wynagrodzenia za dyżur ryczałtem. Działanie pracodawcy w tym przedmiocie może być uznane za nieuprawnione. Na temat dopuszczalności wypłaty ryczałtów za dyżury kierowców pisaliśmy w UiPP nr 6/2015, str. 44-46.