Rekompensowanie pracy w niedziele i święta

Jak wynika z ustawy z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1920), wszystkie niedziele i święta wymienione w tej ustawie są dniami wolnymi od pracy. Przy czym w określonych przypadkach praca w tych dniach jest dozwolona, choć wymaga odpowiedniej rekompensaty.

Praca w niedziele i święta

Za pracę w niedziele i święta uważa się pracę wykonywaną między godz. 6.00 w tym dniu a godz. 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina (art. 151⁹ § 2 K.p.). Należy nadmienić, że inna definicja niedzieli i święta obowiązuje pracowników placówek handlowych. Pracą w handlu w niedziele i święta w placówkach handlowych jest praca wykonywana przez pracownika lub zatrudnionego w okresie 24 kolejnych godzin przypadających odpowiednio między godziną 24.00 w sobotę a godziną 24.00 w niedzielę i między godziną 24.00 w dniu bezpośrednio poprzedzającym święto a godziną 24.00 w święto. Tak wynika z art. 3 pkt 7 ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz. U. z 2021 r. poz. 936).

Rekompensowanie pracy w niedziele lub święta

Rekompensowanie pracy w niedziele i święta dla wszystkich grup zatrudnionych (także pracowników handlu) odbywa się na takich samych zasadach.

Pracownikowi wykonującemu pracę w niedzielę lub święto pracodawca jest obowiązany zapewnić:

w zamian za pracę w niedzielę - inny dzień wolny od pracy w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, a jeżeli nie jest to możliwe, to do końca okresu rozliczeniowego,
w zamian za pracę w święto - inny dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego (art. 151¹¹ § 1 i 2 K.p.).

Jeżeli wykorzystanie w powyższym terminie dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w niedzielę nie jest możliwe, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w niedzielę. Taka sama rekompensata przysługuje, gdy nie jest możliwe wykorzystanie w okresie rozliczeniowym dnia wolnego od pracy w zamian za pracę w święto. Pracownikowi należy wówczas wypłacić dodatek do wynagrodzenia w tej samej wysokości (100%), za każdą godzinę pracy w święto. Za pracę w niedziele i święta przysługuje pracownikowi cały dzień wolny od pracy, bez względu na liczbę godzin świadczonej pracy.

Do pracy w święto przypadające w niedzielę stosuje się przepisy określające zasady rekompensaty za pracę w niedzielę.

Pracodawca, u którego jest dozwolona praca w niedziele i święta, powinien zapewnić pracownikom łączną liczbę dni wolnych od pracy w okresie rozliczeniowym, odpowiadającą co najmniej liczbie niedziel, świąt i dni wolnych od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy (art. 147 K.p.).

Dodatkowo, pracownik pracujący w niedziele powinien co najmniej raz na 4 tygodnie korzystać z niedzieli wolnej od pracy (art. 151¹²K.p.).

Nieudzielenie dnia wolnego za pracę w niedziele i święta

W przypadku nieudzielenia pracownikowi dnia wolnego za pracę w niedzielę lub święto, zazwyczaj dochodzi do przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy. Za każdą godzinę takiego przekroczenia pracownikowi przysługuje 100% dodatek do wynagrodzenia (art. 151¹ § 2 K.p.). Taka sytuacja powoduje, że powstają dwie odrębne podstawy prawne nabycia prawa do dodatku: za pracę w niedzielę lub w święto (art. 151¹¹ K.p.) i za przekroczenie normy średniotygodniowej (151¹ K.p.).

W kwestii prawa do tych dwóch dodatków stanowisko zajął Główny Inspektorat Pracy. GIP uznał, że za pracę w niedzielę (i święto) niezrekompensowaną innym dniem wolnym od pracy w danym okresie rozliczeniowym, pracownikowi przysługują dwa dodatki do wynagrodzenia. Potwierdziło to stanowisko Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii w piśmie udostępnionym naszemu Wydawnictwu w dniu 28 maja 2021 r. (patrz: ramka).

Należy jednak zasygnalizować, że innego zdania w tej sprawie był Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 15 lutego 2006 r., sygn. akt II PZP 11/05 orzekł, że we wskazanych okolicznościach pracownik powinien otrzymać tylko jeden dodatek.

"Jeżeli pracownikowi za pracę w niedzielę lub święto nie został udzielony inny dzień wolny do końca okresu rozliczeniowego - co może nastąpić tylko wyjątkowo - to przysługuje mu dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia, za każdą godzinę pracy w niedzielę. Ponadto, jeżeli nieudzielenie dnia wolnego za pracę w niedzielę spowoduje przekroczenie przeciętnej (40-godzinnej) tygodniowej normy czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym, to taka praca będzie stanowić pracę nadliczbową z wynikającymi z tego faktu konsekwencjami. Z tego tytułu zatem - niezależnie od 100% dodatku, o którym mowa w art. 151¹¹ § 2 K.p. - pracownikowi będzie przysługiwał również dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia (...).

Powyższe przepisy stanowią bowiem dwa niezależne od siebie tytuły do otrzymania dodatku do wynagrodzenia i w razie ich zbiegu pracownik ma otrzymać wynagrodzenie na podstawie obu tych tytułów. Na podstawie art. 151¹ K.p. za pracę nadliczbową oraz na podstawie art. 151¹¹ § 2 za pracę, która nie jest pracą nadliczbową, lecz za którą przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości określonej w art. 151¹ § 1 pkt 1 K.p., tj. w takiej samej jak dodatek za pracę nadliczbową. (...)"

Stanowisko Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii udostępnione naszemu Wydawnictwu w dniu 28 maja 2021 r.

Nieobecność chorobowa w dniu wolnym za święto

W razie, gdy w dniu wolnym wyznaczonym za pracę w niedzielę lub święto pracownik jest nieobecny w pracy, np. z powodu choroby, wówczas nie przysługuje mu dodatkowy dzień wolny od pracy. Na mocy art. 130 § 3 K.p., wymiar czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym ulega obniżeniu o liczbę godzin usprawiedliwionej nieobecności w pracy, przypadającej do przepracowania w czasie tej nieobecności, zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy. W przypadku gdy pracownik w dniu wolnym za pracę w niedzielę lub święto nie miał zaplanowanej pracy, to jego nieobecność w tym dniu nie może obniżyć wymiaru czasu pracy. Nie ma więc podstaw do udzielenia pracownikowi kolejnego dnia wolnego od pracy. Tak też uznało Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w piśmie udostępnionym naszemu Wydawnictwu w dniu 19 lipca 2016 r.