Rekompensowanie pracy wykonywanej w wolną dla zatrudnionego sobotę - checklista

Pracownik obsługi technicznej został wezwany do usunięcia awarii w wolną dla niego sobotę. Czy taką sporadyczną pracę można zrekompensować dodatkami?

Za pracę w dniu wolnym od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy należy udzielić innego dnia wolnego. Przepisy nie przewidują żadnej alternatywy.

Pracownikowi, który ze względu na okoliczności przewidziane w art. 151 § 1 K.p., tj.:

konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
szczególne potrzeby pracodawcy

wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy udzielony do końca okresu rozliczeniowego, w terminie z nim uzgodnionym (art. 151³ K.p.).

Ważne: Pracodawca nie ma prawa wyboru sposobu rekompensowania pracy w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy - ustawowo przewidzianą formą jest udzielanie, do czasu zakończenia okresu rozliczeniowego, innego dnia wolnego od pracy.

Nieudzielenie dnia wolnego jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika, zagrożonym karą grzywny. Tak wyjaśnił Departament Prawny Głównego Inspektoratu Pracy w stanowisku z 17 listopada 2010 r. (znak GPP-501-4560-83-1/10/PE/RP) oraz Sąd Najwyższy w wyroku z 18 kwietnia 2001 r. (sygn. akt I PKN 360/00, OSNP 2003/3/61).

Praktycznej realizacji omawianego obowiązku mogą przeszkodzić obiektywne i niedające się usunąć przyczyny. Tylko taka sytuacja, zdaniem ekspertów, pozwala na zrekompensowanie pracy w dniu wolnym w formie pieniężnej. Przyczyny można przy tym podzielić na dwie grupy: spowodowane "brakiem dni roboczych", w których pracownik mógłby odebrać wolne lub porozumienia zainteresowanych stron.

GIP Co do drugiej okoliczności GIP w ww. stanowisku wyjaśnił, że: "(...) Nie została przewidziana również sytuacja, gdyby stronom nie udało się dojść do porozumienia. (...)". Dlatego w celu uniknięcia zarzutu naruszenia przepisów z zakresu czasu pracy uważamy, że wszelkie działania zmierzające do udzielenia innego dnia wolnego należy udokumentować.

Bez względu na liczbę godzin przepracowanych w dniu wolnym pracownikowi przysługuje w zamian cały dzień wolny od pracy. Rekompensuje on przy tym pracę nieprzekraczającą dobowej normy czasu pracy, która zasadniczo wynosi 8 godzin. Jeśli roboczogodzin było więcej, to godziny "wystające" są nadgodzinami dobowymi, za które oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje dodatek w wysokości 50% (jeśli przypadały w porze dziennej) albo 100% (jeśli wystąpiły w porze nocnej) wynagrodzenia. Zamiast dodatków pracodawca może udzielić czasu wolnego na zasadach ogólnych.

Przykład

Zakładamy, że pracownik z pytania jest objęty miesięcznym okresem rozliczeniowym, a dodatkowa praca miała miejsce 27 lipca br. od 10⁰⁰ do 20⁰⁰ (10 godz.). Pracownik odebrał dzień wolny w poniedziałek 29 lipca 2019 r. Za lipiec br. ma prawo do pełnego wynagrodzenia, powiększonego o dwie stawki normalnego wynagrodzenia oraz dwa 50% dodatki za nadgodziny dobowe.

Jeżeli liczba godzin pracy w dniu wolnym była niższa od zaplanowanej w dniu "oddanym", co prowadzi do "niedopracowania" wymiaru, to zdaniem większości autorów za brakujące godziny pracownikowi przysługuje wynagrodzenie przestojowe. Stanowisko doktryny w tej sprawie wywodzone jest z kodeksowego pojęcia przestoju, w myśl którego, jest to sytuacja gdy pracownik jest gotów do świadczenia pracy, a doznaje przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy (tu polecenia pracy w dniu wolnym, a następnie odebrania innego dnia wolnego skutkującego niedopracowaniem wymiaru).

Przykład

Przyjmujemy, że pracownik z poprzedniego przykładu pracował w wolną sobotę od 10⁰⁰ do 14⁰⁰ (4 godz.). W wyniku odebrania dnia wolnego zamiast 184 godzin przepracował 180 godzin, za które przysługiwało wynagrodzenie. Za 4 brakujące godziny należało wypłacić wynagrodzenie przestojowe.

Zwracamy uwagę! Państwowa Inspekcja Pracy od wielu lat dostrzega problem rekompensowania pracy w dniu wolnym podnosząc, że:

Państwowa Inspekcja Pracy "(...) Jest to uciążliwe w rozliczaniu czasu pracy, ponieważ pracownicy dość często domagają się 100% dodatku za godziny pracy np. w sobotę i nie rozumieją, iż pracodawca, zgodnie z Kodeksem pracy, takiego świadczenia wypłacić nie może, lecz jest zobowiązany udzielić za pracę w tym dniu innego dnia wolnego (...)" (por. "Analiza przepisów regulujących rozliczanie czasu pracy", www.sejm.gov.pl). Niezależnie od tego, odstąpienie od udzielenia dnia wolnego narusza art. 151³ K.p. oraz zasadę przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy i może być usprawiedliwione tylko przeszkodami niedającymi się usunąć.

Etapy rekompensowania pracy w dzień wolny od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy przedstawiamy poniżej.

REKOMPENSOWANIE PRACY W WOLNĄ SOBOTĘ - CHECKLISTA -
	Sprawdź dostępność dni, w których pracownik mógłby skorzystać z wolnego dnia w zamian za pracę w dniu wolnym z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.
	Zaproponuj pracownikowi dogodne terminy dla skorzystania z dnia wolnego.
	Jeśli doszło do uzgodnienia z zainteresowanym terminu dnia wolnego, odnotuj go w ewidencji czasu pracy.
	Jeżeli nie doszło do uzgodnienia z zainteresowanym dnia wolnego, udokumentuj tę sytuację (nie istnieje formalny wymóg dokumentacyjny, jest to jednak wskazane ze względu na ewentualną odpowiedzialność pracodawcy za naruszenie przepisów z zakresu czasu pracy).
	Wypłać pracownikowi normalne wynagrodzenie za godziny przepracowane w dniu wolnym wraz z uposażeniem za bieżący miesiąc.
	Sprawdź czy wystąpiły nadgodziny dobowe, a gdy wystąpiły odpowiednio je zrekompensuj.
	Na koniec okresu rozliczeniowego sprawdź czy wystąpiły nadgodziny średniotygodniowe, a gdy wystąpiły wypłać dodatki.