Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 4 (622) z dnia 10.02.2025

Doba pracownicza w razie polecenia pracy w nadgodzinach przed rozkładową dniówką

1) Czy w przypadku "sztywnego" rozkładu czasu pracy obowiązującego w systemie podstawowym można zlecać nadgodziny przed rozpoczęciem pracy? Czy możliwe jest polecenie pracy w nadgodzinach z naruszeniem doby pracowniczej?

Przesłanki dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych określa art. 151 § 1 K.p., zgodnie z którym są to:

• konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz
• szczególne potrzeby pracodawcy.

Zlecając pracę w godzinach nadliczbowych pracodawca nie może naruszyć przepisów o czasie pracy, dotyczących m.in. odpoczynku dobowego, tygodniowego, czy gwarancji co najmniej raz na 4 tygodnie niedzieli wolnej od pracy, itp. Zlecanie nadgodzin przed rozpoczęciem pracy z naruszeniem doby pracowniczej nie narusza przepisów Działu szóstego Kodeksu pracy dotyczącego czasu pracy, pod warunkiem, że pracownik ma zapewniony co najmniej 11-godzinny odpoczynek dobowy.

Pracownik zatrudniony na cały etat w systemie podstawowym pracuje w stałym rozkładzie czasu pracy od poniedziałku do piątku od 8⁰⁰ do 16⁰⁰. Ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy otrzymał polecenie pracy we wtorek od 7⁰⁰. W tym przypadku nie doszło do naruszenia 11-godzinnego odpoczynku dobowego (był on zapewniony od 16⁰⁰ w poniedziałek do 7⁰⁰ we wtorek). Pozarozkładowa praca jest nadgodziną dobową, za którą, obok normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek w wysokości 50% wynagrodzenia. Powinna ona zostać zaliczona do poniedziałkowej doby pracowniczej.

W przedstawionej sytuacji dodatkowa praca mogłaby zostać zlecona także w poniedziałek, który przypada po wolnym weekendzie. Wówczas jej rozliczenie będzie inne, gdyż rozpoczęcie pracy o 7⁰⁰ w poniedziałek nie stanowi naruszenia poprzedniej doby pracowniczej (praca w tzw. przestrzeni międzydobowej). W takiej sytuacji kluczowa jest też definicja niedzieli przyjęta w regulaminie pracy u pracodawcy, gdyż rozpoczęcie pracy przed planowanym rozkładem w poniedziałek mogłoby oznaczać pracę w niedzielę. Gdyby pracodawca polecił ją wcześniej, np. od 5⁰⁰, czas pomiędzy 5⁰⁰ a 6⁰⁰ byłby zaliczony do pracy w niedzielę (przyjmując, że u pracodawcy nie została ustalona inna godzina niż określona w art. 151⁹ § 2 K.p.). W takim przypadku pracownik musiałby otrzymać inny cały dzień wolny od pracy za dodatkową pracę w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli, lub przy braku takiej możliwości - do końca okresu rozliczeniowego, a gdyby to nie było możliwe - 100% dodatek. Praca w niedzielę jest dozwolona w przypadkach określonych w art. 151¹⁰ K.p. - np. przy pracy zmianowej.

Pracownik zatrudniony na cały etat w systemie podstawowym pracuje w stałym rozkładzie czasu pracy od poniedziałku do piątku od 8⁰⁰ do 16⁰⁰. W zakładzie pracy za pracę w niedzielę uważa się pracę w tym dniu od 6⁰⁰ do 6⁰⁰ w poniedziałek (art. 151⁹ § 2 K.p.). Oznacza to, że od 6⁰⁰ do 8⁰⁰ w poniedziałek przypada przestrzeń międzydobowa. Praca w trakcie tych dwóch godzin nie zostanie zaliczona ani jako praca w niedzielę, ani jako naruszenie poniedziałkowej doby pracowniczej.

Zwracamy uwagę! Zgodnie ze stanowiskiem MPiPS udostępnionym naszemu Wydawnictwu 20 listopada 2013 r., praca w przestrzeni między dobami nie stanowi pracy nadliczbowej dobowej, gdyż nie przypada w żadnej dobie pracowniczej. Pracę taką należy zatem rozliczyć jako nadgodziny przekraczające przeciętną tygodniową normę czasu pracy, a zatem uprawnia ona do 100% dodatku do wynagrodzenia.

2) W jaki sposób powinniśmy wykazać w ewidencji czasu pracy godziny nadliczbowe, które miały miejsce przed rozpoczęciem pracy w danym dniu? Nadmieniamy, że stosujemy system podstawowy.

Ewidencja czasu pracy powinna zawierać dane, o których mowa w § 6 pkt 1 lit. a rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2018 r. w sprawie dokumentacji pracowniczej (Dz. U. z 2024 r. poz. 535). Zalicza się do nich m.in. informację o liczbie przepracowanych godzin oraz godzinie rozpoczęcia i zakończenia pracy, liczbie godzin nadliczbowych, a także informację o dniach wolnych od pracy, z oznaczeniem tytułu ich udzielenia.

W sytuacji gdy praca nadliczbowa wystąpiła w poprzedniej dobie pracowniczej, pomimo iż faktycznie wykonywana była następnego dnia kalendarzowego, czas ten powinien być zaewidencjonowany w ramach tej (poprzedniej) doby.

Pracownik jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, w systemie podstawowym, w organizacji od poniedziałku do piątku od 8⁰⁰ do 16⁰⁰, a pora nocna w zakładzie przypada pomiędzy 22⁰⁰ a 6⁰⁰. W środę 8 stycznia 2025 r. ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy, pracownik został wezwany do pracy na 7⁰⁰ i pracował do 16⁰⁰, w zamian za co pracodawca udzielił mu rekompensaty finansowej. Ponieważ "przedrozkładowa" praca przypadła w ostatniej godzinie wtorkowej doby pracowniczej, która trwała od 8⁰⁰ we wtorek do 8⁰⁰ w środę, w ramach tej właśnie doby powinna być ona zaewidencjonowana.

W dobie wtorkowej w kolumnie ewidencji dotyczącej liczby godzin przepracowanych, pracodawca powinien wskazać, że pracownik przepracował łącznie 9 godzin. Czas ten pracodawca może zaewidencjonować np. w dwóch "odcinkach" tj. 8⁰⁰-16⁰⁰ i 7⁰⁰-8⁰⁰ (sposób jego ewidencji może zależeć od tego, czy i z jakiego sytemu RCP korzysta, o czym pisaliśmy w UiPP nr 24/2024, str. 27). Przy czym ewidencja powinna wykazać, że pracownik przepracował w tej dobie 8 godzin planowanych i 1 godzinę nadliczbową (dobową).