Kiedy nadgodziny naruszają normę średniotygodniową?

Po zakończeniu okresu rozliczeniowego pracodawca ma obowiązek ustalić, czy doszło do przekroczeń tygodniowej normy czasu pracy. Jednak przepisy Kodeksu pracy nie wskazują sposobu ustalenia tych przekroczeń. Można w tym celu zastosować metodę określoną przez Państwową Inspekcję Pracy. Ustalenie istnienia omawianych przekroczeń obliguje pracodawcę do wypłaty dodatku.

Przekroczenie norm średniotygodniowych

Zasadniczo czas pracy pracownika nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym. Nierozerwalnie z normami czasu pracy wiąże się więc praca w godzinach nadliczbowych.

Praca nadliczbowa z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy ma miejsce wtedy, gdy pracownik w danym okresie rozliczeniowym wypracuje więcej niż przeciętnie 40 godzin na tydzień. Natomiast nadgodziny dobowe występują w przypadku wykonywania pracy:

ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także
ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy (art. 151 § 1 K.p.).

Dokonanie ustalenia, czy doszło do przekroczenia średniotygodniowej normy czasu pracy, następuje po zakończeniu okresu rozliczeniowego. Dopiero wtedy możliwe jest porównanie liczby faktycznie przepracowanych przez pracownika godzin z obowiązującym wymiarem i normami czasu pracy.

Ustalenie liczby nadgodzin średniotygodniowych

Metoda pozwalająca na ustalenie, czy w danym okresie rozliczeniowym wystąpiły nadgodziny średniotygodniowe, wskazywana przez Państwową Inspekcję Pracy, polega na dokonaniu następujących działań:

odjęciu od liczby godzin faktycznie przepracowanych w danym okresie rozliczeniowym liczby godzin pracy planowanych zgodnie z wymiarem na dany okres rozliczeniowy, a następnie
odjęciu od otrzymanego wyniku liczby godzin nadliczbowych wynikających z przekroczenia normy dobowej lub przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy.

Uzyskana liczba godzin pracy stanowi godziny nadliczbowe średniotygodniowe.

Z podanego sposobu ustalania przekroczeń średniotygodniowych wynika, że dochodzi do nich już po przekroczeniu wymiaru czasu pracy w danym okresie rozliczeniowym, nawet jeśli w tygodniu nie wystąpiła praca przeciętnie ponad 40 godzin.

Rekompensata w formie dodatku

Za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje 100% dodatek do wynagrodzenia, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku z przekroczenia dobowego (art. 151¹ § 2 K.p.). Podstawą obliczenia dodatków za pracę nadliczbową jest wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony - 60% wynagrodzenia (art. 151¹ § 3 K.p.).

W przypadku gdy pracownik jest wynagradzany według stałej stawki miesięcznej, dodatki za nadgodziny ustala się dzieląc stawkę wynagrodzenia przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Natomiast w odniesieniu do wynagrodzenia ustalanego procentowo, wynagrodzenie to obliczone według zasad urlopowych po obniżeniu do 60% dzieli się przez liczbę godzin przepracowanych w okresie, z którego ustalono to wynagrodzenie. Tak wynika z § 4 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia… (Dz. U. z 1996 r. nr 62, poz. 289 ze zm.). Przy obliczaniu dodatku za godziny nadliczbowe z przekroczeń średniotygodniowych w okresie rozliczeniowym dłuższym niż miesiąc, ze stałej stawki miesięcznej, należy stawkę tę podzielić przez liczbę godzin przypadających do przepracowania w ostatnim miesiącu okresu (por. stanowisko MPiPS, pismo znak: DPR-III-079-475/ZN/08).

Przykład 1

Pracownik jest zatrudniony w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku w 2-miesięcznym okresie rozliczeniowym. W okresie maj-czerwiec 2014 r. przepracował łącznie 362 godziny, w tym 320 godzin zgodnie z wymiarem, 10 godzin nadliczbowych dobowych i 32 godziny w 4 wolne soboty (po 8 godz. w każdą), za które nie otrzymał dni wolnych.

Ustalenie przekroczeń średniotygodniowych:

362 godz. (liczba godzin faktycznie przepracowanych w okresie maj-czerwiec br.) - 320 godz. (obowiązujący wymiar czasu pracy w okresie rozliczeniowym obejmującym maj-czerwiec br.) = 42 godz.,
42 godz. - 10 godz. (godziny nadliczbowe z przekroczeń dobowych) = 32 godz. (nadgodziny średniotygodniowe).

Za 32 godziny z przekroczeń tygodniowych pracownikowi należało wypłacić 100% dodatki do wynagrodzenia.

Przykład 2

Pracownik zatrudniony w 2-miesięcznym okresie rozliczeniowym w organizacji od poniedziałku do piątku, jest wynagradzany stawką miesięczną w wysokości 3.500 zł. Przysługuje mu też premia regulaminowa do 15% wynagrodzenia zasadniczego i dodatek stażowy w kwocie 250 zł. Z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy pracował w sobotę 28 czerwca 2014 r. i nie został mu za tę pracę udzielony inny dzień wolny (ze względu na koniec okresu rozliczeniowego). Na koniec czerwca br. wystąpiło 8 nadgodzin średniotygodniowych.

Za każdą z tych godzin przysługuje dodatek w wysokości 21,88 zł:

wymiar czasu pracy w czerwcu br.: (40 godz. × 4 tyg.) + (8 godz. × 1 dzień) - (8 godz. × 1 święto) = 160 godz.,
stawka dodatku: 3.500 zł : 160 godz. = 21,88 zł.

Dodatkowe składniki wynagrodzenia nie wchodzą do podstawy ustalenia dodatku.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)