Zasady pracy w systemie podstawowym

Popularną organizacją czasu pracy stosowaną w wielu firmach jest organizacja podstawowa. Polega ona na pracy po 8 godzin na dobę przez przeciętnie 5 dni w tygodniu. Rozkład czasu pracy w takim systemie może być stały lub zmienny, a przy połączeniu z ruchomym czasem pracy jego elastyczność może być jeszcze większa.

Czas pracy

Czas pracy pracowników nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 129 § 1 K.p.). Norma dobowa ma charakter stały, ponadto w tym systemie nie ma możliwości przedłużenia wymiaru dobowego np. do 10 godzin. Chcąc zastosować takie przedłużenie, pracodawca musiałby wprowadzić inny system (np. równoważny). Zatem pracownik pełnoetatowy - aby mógł wypracować w systemie podstawowym obowiązujący go wymiar czasu pracy - powinien zawsze świadczyć pracę po 8 godzin na dobę, przeciętnie przez 5 dni w tygodniu. Praca przez mniejszą liczbę godzin nie pozwoli bowiem na wypracowanie obowiązującego wymiaru, a niedopuszczalne jest planowanie pracy na więcej niż przeciętnie 5 dni w tygodniu.

Korzystniejsze zasady pod względem planowania czasu pracy w systemie podstawowym dotyczą pracowników niepełnoetatowych. Mogą oni bowiem wykonywać pracę w zakresie normy dobowej (zasadniczo przez 8 godzin), ale mogą też pracować przez mniejszą liczbę godzin, aby tylko wypracowali obowiązujący ich wymiar czasu pracy.

Pracownicy, których na mocy przepisów odrębnych obejmują niższe normy czasu pracy, mogą świadczyć pracę w zakresie tych norm (np. niepełnosprawni o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności).

Maksymalny tygodniowy czas pracy w organizacji podstawowej łącznie z godzinami nadliczbowymi nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym (art. 131 § 1 K.p.).

Ruchomy czas pracy

Jedną z form organizacji czasu pracy jest ruchomy czas pracy. Został on ustanowiony w art. 140¹ K.p. i może przewidywać:

różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z rozkładem są dla pracowników dniami pracy,
przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z rozkładem jest dla pracownika dniem pracy.

Ruchomy czas pracy może być wprowadzony przez pracodawcę w każdym systemie czasu pracy w sposób określony w art. 150 § 3 K.p., a także ustalony na pisemny wniosek pracownika.

Zaletą stosowania ruchomej organizacji czasu pracy jest to, że wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych. Jednak taka praca nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego (art. 140¹ § 3 K.p.).

Planowanie pracy

Dniami pracy są wszystkie dni od poniedziałku do soboty, a niedziele i święta zasadniczo są dniami wolnymi od pracy. Tylko w przypadkach, gdy praca w niedziele i święta jest dozwolona, pracodawca może planować pracę w tych dniach. W podstawowej organizacji czasu pracy bardzo często praca jest planowana od poniedziałku do piątku po 8 godzin dziennie w określonych godzinach, a sobota jest wyznaczana jako dzień wolny od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Jednak nie musi to być zasadą. Dniem wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy może być każdy inny dzień roboczy tygodnia, a nawet różne dni w poszczególnych tygodniach.

Planowanie czasu pracy pracowników w podstawowej organizacji czasu pracy wymaga, oprócz stosowania norm czasu pracy, także zapewnienia pracownikom odpoczynków dobowego i tygodniowego.

W systemie podstawowym dopuszczalna jest też praca zmianowa. Planowanie zmian nie może zasadniczo prowadzić do pracy w tej samej dobie pracowniczej (przykład 1). Jednak połączenie organizacji podstawowej z ruchomym czasem pracy pozwala na planowanie pracy w tej samej dobie pracowniczej (przykład 2).

Przykład 1

Pracodawca zatrudnia pracowników w systemie podstawowym na pełny etat. Ze względu na tok produkcji pracodawca planuje pracownikom produkcyjnym pracę od poniedziałku do soboty, w przedziale czasowym od 6⁰⁰ do 22⁰⁰ po 8 godzin na dobę na dwie zmiany. Pracowników obowiązują jednomiesięczne okresy rozliczeniowe.

W czerwcu 2019 r. pracownicy mają do przepracowania 152 godziny. Przykładowy rozkład czasu pracy pracownika w tym okresie.

	1 tydzień							2 tydzień
dzień	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
dzień	So	Nd	Pn	Wt	Śr	Czw	Pt	So	Nd	Pn	Wt	Śr	Czw	Pt
od	6		6	6	6		14	14		14		6	6	6
do	14		14	14	14	W5	22	22		22	W5	14	14	14
godz.	8		8	8	8		8	8		8		8	8	8

3 tydzień							4 tydzień									R-m
15	16	17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
So	Nd	Pn	Wt	Śr	Czw	Pt	So	Nd	Pn	Wt	Śr	Czw	Pt	So	Nd
		14	14	14		6	6		6		14	14	14
		22	22	22	W5	14	14		14	W5	22	22	22
		8	8	8		8	8		8		8	8	8			152

W5	- dzień wolny wynikający z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy

Przykład 2

Pracodawca stosuje w zakładzie organizację podstawową w połączeniu z ruchomym czasem pracy. Pracownicy mogą rozpoczynać pracę w przedziale między godzinami 8⁰⁰ a 11⁰⁰ w dniach od poniedziałku do piątku.

Rozpoczęcie przez pracownika pracy w jednym dniu nawet o godz. 11⁰⁰ nie naruszy jego odpoczynku dobowego, gdyż wyniesie on 13 godzin (od 19⁰⁰ do 8⁰⁰). Ponadto rozpoczęcie pracy następnego dnia przez pracownika o godz. 8⁰⁰ nie będzie stanowiło pracy w nadgodzinach, pomimo że będzie ona przypadała na tę samą dobę.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1040)